ΚΑΡΑ- ΚΑΡΟΠΟΙΪΑ ΣΤΗ ΒΔ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ-ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Πύργος, 1980. Κάρο κατασκευής της καροποιίας Διον. Μουρίκη, στην Αμαλιάδα Ηλείας (φωτ. Χ. Κωνσταντόπουλος)

Ανδραβίδα Ηλείας, Αύγουστος 1985

[Απομαγνητοφωνημένη, ημι-κατευθυνόμενη συνέντευξη από την  ερευνήτρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών (ΚΕΕΛ) Ελένη Ψυχογιού, κατά τη διάρκεια εντεταλμένης «Λαογραφικής Αποστολής» στο νομό Ηλείας, στην κωμόπολη της Ανδραβίδας, κατά τον Αύγουστο του 1985 (καταχωρημένη στο χειρόγραφο αρ. 4467,  σελ. 272-325, το οποίο εναπόκειται στο Αρχείο Χειρογράφων του ΚΕΕΛ). Η συνομιλία λαβαίνει χώρα στην αυλή του σπιτιού της πληροφορήτριας Ευδοξίας Γιαλούση-Γεωργίου. Δυστυχώς έχουν απομαγνητοφωνηθεί μόνον οι απαντήσεις της πληροφορήτριας και όχι οι ερωτήσεις της ερευνήτριας. Ωστόσο οι ερωτήσεις συχνά υπονοούνται  έμμεσα, μέσω των απαντήσεων.

Η πληροφορήτρια είναι κόρη του επίσημου ιδιοκτήτη του καροποιείου Νιόνιου Γιαλούση και αδελφή του Ανδρέα Γιαλούση, μετέπειτα επίσημου ιδιοκτήτη (θανόντες και οι τρεις σήμερα) ,  ο οποίος ήταν κωφάλαλος εκ γενετής  και έχει η ίδια αναλάβει πολλές από τις συναλλαγές και τις δραστηριότητες του καροποιείου, όπως θα φανεί παρακάτω. Είναι επίσης χήρα του επιχειρηματία συζύγου της και συνέταιρου των παραπάνω, μετά το γάμο τους, Πάνου Γεωργίου [η πληροφορήτρια δεν θέλησε να φωτογραθηθεί].
(βλ. και: //www.blogger.com/blogger.g?blogID=532136745385105400#editor/target=post;postID=3452013501862427499;onPublishedMenu=allposts;onClosedMenu=allposts;postNum=16;src=link)

Η μαρτυρία, ανοιχτή σε πολλαπλές αναγνώσεις και προσεγγίσεις, αναφέρεται στην καροποιΐα στη ΒΔ Πελοπόννησο, ιδιαίτερα στην πεδινή Ηλεία, από τη δεκαετία του 1920 περίπου έως  τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά, έμμεσα, και πριν και μετά. Αναφερομαι στην ξύλινη, δίτροχη άμαξα που την έσερνε ένα μόνο άλογο (βλ. και http://psychogiou.blogspot.com/2016/01/blog-post.html, http://psychogiou.blogspot.com/2012/02/blog-post.html). Η μαρτυρία αφορά τη σχετική  επιχειρηματικότητα, τις πρώτες ύλες και τα δίκτυα προμήθειας, την τέχνη κατασκευής της ξύλινης άμαξας και τις επιμέρους τεχνικές, τις παραγωγικές, οικονομικές, εθνοτικές, κοινωνικές, συγγενικές και ηθικές παραμέτρους της καροποιΐας ως «βαριάς βιομηχανίας» της εποχής, τις σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων, τις επιμέρους αρμοδιότητες και ρόλους, τα τοπικά, κοινωνικά, εργασιακά και οικονομικά δίκτυα που πλαισιώνουν την κατασκευή και τη χρήση του κάρου κ.ά. ―και όχι μόνον. Επισημαίνω ιδιαίτερα ότι όχι μόνο από αυτή τη μαρτυρία αλλά και από το σύνολο της έρευνάς μου για τα κάρα (βλ. και άλλες σχετικές μαρτυρίες σε αυτό εδώ το blog, τα post μου για τον καραγωγέα κλπ.) προκύπτει ότι η τέχνη της καροποιΐας φαίνεται να ήλθε στη ΒΔ Πελοπόννησο,  τουλάχιστον από τον 19^ο αι., από την Ιταλία (ίσως και τη Μάλτα), μέσω των Επτανήσων, κυρίως  τη Ζάκυνθο.

Εκτιμώ ότι η συγκεκριμένη, γυναικεία μαρτυρία της Ευδοξίας αναδεικνύει παράλληλα και την αφηγηματική δεινότητα των καθημερινών, ημι-εγγράμματων υποκειμένων, ενώ, ως βιωμένη επιχειρηματική και κατασκευαστική εμπειρία  και γνώση του αντικειμένου από την ίδια την πληροφορήτρια,   προβάλλει και τους ρόλους των γυναικών στην αγροτική κοινωνία ως διαφορετικούς από τις παραδεδεγμένες ανθρωπολογικές, διακριτά έμφυλες,  οπτικές και αναλύσεις.

Σημειώνω ότι όταν άρχισα την προσωπική μου έρευνα για την καροποιΐα στη ΒΔ Πελοπόννησο, κατά το 1980, η τέχνη είχε ήδη εκλείψει και τα συγκεκριμένα, δίτροχα κάρα είχαν αποσυρθεί από την κυκλοφορία. Έτσι μπόρεσα να αποσπάσω μέσω συνεντεύξεων και έρευνας σε αρχεία, εφημερίδες, το Πρωτοδικείο Πύργου κ.λπ.,  μόνο έμμεσες πληροφορίες για την κατασκευή του κάρου με μνημονικές περιγραφές από τους εναπομείναντες καροποιούς, όσους μπόρεσα να ανακαλύψω στα χρόνια της σχετικής έρευνάς μου, που κράτησε σχεδόν μια δεκαετία, αποσπασματικά. Μια που δεν κατέστη δυνατό να δημοσιευθούν τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, θεωρώ χρήσιμο να αναρτήσω εδώ στο blog μου όσο από το συγκεντρωμένο, πλούσιο υλικό μπορέσω, αντί να βρίσκεται καταχωνιασμένο στα συρτάρια μου. 

ταξιδιωτικά-οδοιπορικά στα ίχνη της Ελένης /"Αγιαλένης": Αχέροντας-Κέρκυρα (Traveling on marks of Helen/St.Helen from Acheron to Corfu. Ethnografic diary)

Ελένη Ψυχογιού 

Εισαγωγικά (επαναλαμβανόμενα και στις άλλες σχετικές αναρτήσεις των εθνογραφικών ημερολογίων "στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης  στον ιστότοπο, ως απαραίτητα  για όσους μπαίνουν για πρώτη φορά στις περιηγήσεις)

Καθώς η έρευνά μου για την Ελένη-Αγιαλένη κρατάει πάνω από είκοσι χρόνια τώρα ―και συνεχίζεται― είναι πλέον πολλά τα επιμέρους δημοσιεύματά μου σχετικά με αυτήν, είτε ως επιστημονικά άρθρα και δοκίμια, είτε ως εθνογραφικά ημερολόγια της  επιτόπιας  έρευνας. Αναρωτιέμαι λοιπόν (όπως ίσως και οι τυχόν αναγνώστες της δουλειάς μου) μήπως κινδυνεύω να αποκτήσω, ή και μην έχω ήδη αποκτήσει, κάποια μονομανία ή και ιδεοληψία σχετικά με αυτό το θέμα. Αρχίζοντας όμως στις αρχές της δεκαετίας του 1990 να συγκροτώ αυτή την ερευνητική υπόθεση, δεν  φανταζόμουν το πόσο εκτεταμένη θα προέκυπτε, ούτε ως προς την τοπική έκταση, ούτε ως προς το χρόνο (τόσο ως προς τη διάρκεια της έρευνας όσο και ως προς το χρονικό βάθος των δεδομένων),  ούτε ως προς την πολιτισμική ευρύτητα και ποικιλία των εθνογραφικών και των γραπτών ευρημάτων που οδηγούν τα βήματά μου. Δεδομένης δε και της  ολισθηρότητας της ερμηνείας των μυθικών και των συμβολικών θεμάτων, ιδιαίτερα όταν άπτεται της σχέσης τους με τη διαχρονική διάρκεια των πολιτισμικών φαινομένων, γίνεται ιδιαίτερα δυσχερής η τεκμηρίωση της ερευνητικής υπόθεσης. Για να μπορεί λοιπόν να δομηθεί και να γίνει τεκμαρτή η ερευνητική μου υπόθεση, χρειάζεται το «δείγμα» του φαινόμενου Ελένη/Αγιαλένη να είναι όχι μόνον επαναλαμβανόμενο και εκτεταμένο αλλά και να αφορά τις  πολλές όψεις και πτυχές του, δηλαδή τα χωροταξικά, τοπωνυμικά, ιστορικά, αρχαιολογικά, συμβολικά, μυθικά, αφηγηματικά, συναισθηματικά, παραγωγικά και άλλα ευρήματα που εκτιμώ ότι το δομούν ως τέτοιο.

 Μέσα από αυτό το πρίσμα, η  έρευνα για την Ελένη/Αγιαλένη έχει καταστεί για μένα μια μακροχρόνια, συναρπαστική περιηγητική και πατριδογνωστική περιπέτεια γεμάτη εκπλήξεις, «θαύματα» και κινδύνους και ταυτόχρονα ένα είδος εθνογραφικού θρίλερ, μια παρακινδυνευμένη όσο και γοητευτική/γητευτική περιπλάνηση στον τόπο, στο χρόνο, στην προφορική παράδοση,  στους μύθους και στα σύμβολα, στα παραδοσιακά τραγούδια, στις τελετουργίες, στις παραγωγικές διαδικασίες, στις κατά τόπους κοινότητες που επισκέπτομαι. Κατόπιν αυτών, επιλέγοντας από το πολυποίκιλο υλικό της έρευνας δημοσιεύω τα επιμέρους σχετικά άρθρα και κείμενα (έντυπα αλλά κυρίως ηλεκτρονικά πλέον, υποκύπτοντας στις σειρήνες της μπλογκόσφαιρας) παράλληλα με την εθνογραφική επιτόπια όσο και τη βιβλιογραφική έρευνά μου, επιδιώκοντας να  συγκροτώ  συντωχρόνω την ερευνητική μου υπόθεση και να επιχειρώ σταδιακά την «ανάγνωση» και ερμηνεία των συμβολικών, μυθικών και τελετουργικών ευρημάτων (διασταυρώνοντας τεκμηριωτικά ή αναιρώντας), συνδυαστικά και με τα διαφορετικά πολιτισμικά πεδία που εκτιμώ ότι την αφορούν ―με τις αλλαγές και τις μεταμφιέσεις της μορφής και του μύθου της στη διαχρονία μέσα στις εκάστοτε ιστορικές, θρησκευτικές και κοινωνικές συνθήκες― θέτοντας, κατά την κρίση μου,  νέα ερωτήματα.  Οι επιμέρους αυτές δημοσιεύσεις με εμμονή στην Ελένη/Αγιαλένη αποσκοπούν λοιπόν στο  να αναδεικνύω και να μοιράζομαι τις ποικίλες επιμέρους πτυχές της εκτεταμένης τοπικά και χρονικά αυτής έρευνας και μακρόχρονης εμπειρίας, εφόσον είναι και δύσκολη η ―ευκταία, πλην ανέφικτη μάλλον― συνολική τους δημοσίευση. Επιμένω λοιπόν κατά τις δυνάμεις μου,   εφόσον εκτιμώ (όσο αυτό  είναι αντικειμενικά δυνατόν, κυρίως από τον αριθμό  των βιβλιογραφικών αναφορών σε αυτά όσο και από τις επισκέψεις στις ηλεκτρονικές μηχανές αναζήτησης), ότι τα εν λόγω δημοσιεύματα, προς το παρόν τουλάχιστον, προκαλούν κάποιο ενδιαφέρον.

Η συγκεκριμένη επιτόπια έρευνα «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης» έχει την ιδιομορφία ότι γίνεται όχι με την κλασική έννοια της έρευνας πεδίου με την παραμονή του λαογράφου ή ανθρωπολόγου ερευνητή σε ένα συγκεκριμένο τόπο ―όπως ήταν και η δική μου άλλωστε, πριν μπω στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης―  αλλά είναι έρευνα περιπλάνησης, ταξιδιού από τόπο σε τόπο με συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο πέρα από την εξέλιξη της συγκεκριμένης έρευνας και τον τρόπο που συγκροτείται βήμα-βήμα η ερευνητική μου υπόθεση για την Ελένη/Αγιαλένη και τη σχέση της με την θεά Μητερα-Γη, στα ημερολόγια αναδεικνύεται  και για τους μη ειδικούς η δουλειά του ερευνητή (μεροληπτικά ως ένα βαθμό, μέσα από την οπτική και την κρίση του): οι ερευνητικοί στόχοι,  οι τρόποι που επιλέγει να τους διαχειριστεί και να τους πραγματώσει στο πεδίο, το ερευνητικό ήθος του, οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ερευνητή και συνομιλητών, ο επιτυχημένος ή μη χειρισμός καταστάσεων, οι δυσκολίες, οι περιπέτειες, οι επιτυχίες και τα λάθη του.  Επίσης οι εθνογραφικές πληροφορίες που περιέχονται σε αυτά τα  ημερολόγια -κατ' επιλογή του ερευνητή πάντα και με επίκεντρο την ερευνητική μου υπόθεση- περιγράφουν αφηγηματικά, σχολιάζουν, αποτυπώνουν και απαθανατίζουν φωτογραφικά ιερά ή μη τοπία, οικισμούς, ναούς, ξωκλήσια, τοιχογραφίες, εικόνες και πολλά άλλα πολιτισμικά στοιχεία, χρονολογημένα, όπως τα βρίσκω κατά την έρευνα, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά -ίσως και για τελευταία. Τέλος αποτυπώνονται κάποιες όψεις της εκάστοτε τοπικής θρησκευτικής, τελετουργικής και κοινωνικής καθημερινότητας και οι ανθρώπινες συμπεριφορές που αφορά η λαογραφική έρευνα, στο πλαίσιο και της όποιας  ιστορικής και πολιτικής επικαιρότητας, όσο τουλάχιστον διαρκεί χρονικά  η, έστω σύντομη, επίσκεψή μου σε κάθε τόπο, όσο  βέβαια επιτρέπουν οι δυνάμεις και η όποια εθνογραφική και αφηγηματική μου ικανότητα...

[εθνογραφικό ημερολόγιο επιτόπιας έρευνας 18-26 Ιουλίου 2005] [2]

[Ηλεκτρονική μεταγραφή με κάποια γλωσσική και άλλη επεξεργασία από εμένα την ίδια, του  χειρόγραφου εθνογραφικού ημερολόγιου που έγραψα κατά τον Αύγουστο του 2005, αμέσως μετά  την επιτόπια εμπειρία μου, με βάση και τις φωτογραφίες, τα βίντεο  και τις σημειώσεις που είχα κρατήσει επιτόπου και αυθημερόν κατά περίπτωση κατά τη διάρκεια της «λαογραφικής αποστολής» μου. Τυχαίνει μάλιστα να είναι και η τελευταία μου  ως ερευνήτριας του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας (ΚΕΕΛ) της Ακαδημίας Αθηνών, πριν συναξιοδοτηθώ.   Η επιτόπια έρευνά μου επιτούτου για την "Ελένη-Αγιαλένη" στο πλαίσιο της διαχρονικής αφήγησης για την Μητέρα-γη (εντεταλμένη από την Ακαδημία Αθηνών ή ιδιωτική)  κρατάει πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Τα χειρόγραφα ταξιδιωτικά ημερολόγιά μου είναι επομένως αρκετά (βλ. και το blog μου: fiestaperpetuablogspot.com, τα posts "του κύκλου του χρόνου" όπου έχω αναρτήσει ήδη μερικά). Θα τα δημοσιεύω εδώ ή στο παραπάνω blog μου, ανάλογα, όταν καταφέρνω να ολοκληρώσω την ηλεκτρονική μεταγραφή τους, μαζί με τις φωτογραφίες, για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται και έχει την υπομονή να τα διαβάσει. 

Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες από την γράφουσα, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.

Στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης: ο Ανήλιαστος, η Ανήλιαστη, η αρχαία Ήλιδα, η Ωλενία Πέτρα, η Παναγία Βλαχέραινα και οι Μύθοι για την Μητέρα-γη στη ΒΔ Ηλεία

Ελένη Ψυχογιού

Χάρτης της ΒΔ Πελοποννήσου, όπου σε τετράγωνα σημειώνονται οι τόποι των παραδόσεων

 (απόσπασμα χάρτη από εφημ. "Η Καθημερινή", Πολυοδηγός, Η Πελοπόννησος, κλίμακα 1: 370.000)

[Πρώτη δημοσίευση, απόσπασμα από το υπό έκδοση βιβλίο μου: Ελένη Ψυχογιού,  Ελένη, η «λησμονημένη» θεά: ανιχνεύοντας το μύθο, τους  τόπους και τους  τρόπους  λατρείας της ως Μητέρας-Γης στη σύγχρονη Ελλάδα (υπό αναζήτηση κατάλληλου εκδοτικού φορέα ή οίκου!). Το δημοσιεύω εδώ με την ευκαιρία του πανηγυριού στη μονή της Βλαχέραινας, στην Κυλλήνη,  , στις 8/9].

Οι φωτογραφίες τραβηγμένες από την γράφουσα, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.

Για την καλύτερη κατανόηση της παρακάτω αποσπασματικής πραγμάτευσης, σημειώνω ότι το κείμενο αυτό  αποτελεί μέρος ενός  Κεφάλαιου του  υπό έκδοση βιβλίου το οποίο έχει ως αφορμή και αφηγηματικό πλαίσιο το περιεχόμενο 4 επιστολών του Σχολάρχη Λεχαινών Χαράλαμπου Παπαδημητρακόπουλου προς τον ιδρυτή της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαο Πολίτη, στο πλαίσιο της εντεταλμένης συλλογής λαογραφικού υλικού από τον ίδιο, μέσω των εκπαιδευτικών. Διαθέτουμε μόνο τις επιστολές του Σχολάρχη και όχι τις απαντητικές του Ν.Γ. Πολίτη προς αυτόν. Στάλθηκαν από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 1888 και, μεταξύ άλλων  "μνημείων του λόγου",  περιέχουν τοπικές παραδόσεις όσο και τα τραγούδια που έψαλλε ομάδα γερόντων κατά την Πρωτομαγιά περιηγούμενοι στα Λεχαινά και στα γύρω χωριά, επιτελώντας έναν θρησκευτικό "αγερμό" που τον ονόμαζαν "Μάη". Τον ίδιο αγερμό της Πρωτομαγιάς και στα ίδια περίπου χρόνια με τον Σχολάρχη έχει καταγράψει (και δημοσιεύεται στον 4ο τόμο των  "Απάντων" του) και ο Λεχαινίτης λογοτέχνης Ανδρέας Καρκαβίτσας. (βλ. την ανάρτηση "Η συλλογή του λαογραφικού  υλικού. Παράλληλα κείμενα από την Ηλεία", στον ιστότοπο  fiestaperpetua.blogspot.com  και στο academia.edu. Βλ. επίσης και  τις αναρτήσεις μου περί της Ελένης/Αγιαλένης στους δύο ιστότοπους: fiestaperpetua.blogspot.com και psychogiou.blogspot.com.). Αυτά τα τραγούδια έχουν ήδη μελετηθεί από συμβολική/θρησκευτική οπτική στις προηγούμενες σελίδες του εν λόγω, υπό έκδοση  βιβλίου, στο πλαίσιο της έρευνητικής μου υπόθεσης για την Ελένη. Σε αυτό τον αγερμό γίνονται  οι αναφορές σε "τραγούδι/α του Μάη" ή "Μάης" , "Αλεξάνδρα/Αλεξανδριανή Ελένη", στο παρακάτω κείμενο 
(Βλ. και Ελένη Ψυχογιού, 2011, «”Γέροι” και “Γενίτσαροι”, θρησκευτικές θιασικές ομάδες στη ΒΔ Πελοπόννησο: συμβολή στην ερμηνεία  των δρώμενων και στην ιστορία του λαϊκού φαντασιακού», ανακοίνωση στην Επιστημονική Ημερίδα:  «Διαβατήρια και ευετηριακά δρώμενα. Παλαιές μορφές – σύγχρονοι προβληματισμοί – νέες ερμηνείες», οργάνωση Δήμος Θηβαίων, ΚΕΕΛ Ακαδημίας Αθηνών, Παραδοσιακός Σύλλογος «Ο Βλάχικος Γάμος», Θήβα  23/9/ 2011, υπό έκδοση). 
Σημειώνω ότι οι παραπομπές σε αριθμούς υποσημειώσεων, επίμετρο, μαρτυρίες  κ. ά. που δεν υπάρχουν στο παρόν κείμενο, αναφέρονται στις αντίστοιχες υποσημειώσεις του ίδιου βιβλίου. Το ίδιο συμβαίνει και για τις μη πλήρεις βιβλιογραφικές αναφορές. Σημειώνω επίσης ότι η επανάληψη της αρίθμησης υποσημειώσεων με αρ. 1-10 που παρεμβάλλεται στο παρόν κείμενο μέσα  στη ροή των  υπόλοιπων, παραπέμπονται στο τέλος των υποσημειώσεων, μετά τον αρ. 51 της κανονικής αρίθμησης. 
Οι υποσημειώσεις του κεφάλαιου "Παναγία η Λεχαινίτισσα" και εξής, με νέα αρίθμηση από τον αρ. 1, βρίσκονται μετά τον αρ.  30, του τέλους  των υποσημειώσεων του πρώτου μέρους).

 

ταξιδιωτικά και περιηγητικά: ο Ελαιώνας των Αθηνών και η Μητέρα-Γη

Ο ναός του αγίου Κωνσταντίνου (και Ελένης), στην Ομόνοια, στην αρχή του ομώνυμου δρόμου.  Κατά την κρίση μου, αποτελεί το  συμβολικό και τοπικό ορόσημο  του Ελαιώνα μέσα στην πόλη των Αθηνών. Η οδική σήμανση στην  ταμπέλα οριοθετεί τη σύγκλιση  της βόρειας και της νότιας Ελλάδας εδώ στην πρωτεύουσα (Ιαν. 2007). 

«Αυτή είναι η μάνα μας»:

συμβολικές αναπαραστάσεις της Μητέρας-γης  στον Ελαιώνα»

 [Το κείμενο, επεξεργασμένο,  από την παρουσίαση του βιβλίου:

Ζωή Ε. Ρωπαΐτου – Τσαπαρέλη, Ο Ελαιώνας της Αθήνας. Ο χώρος και οι άνθρωποι στο πέρασμα του χρόνου, Εκδόσεις Φιλιππότη, Σειρά Δοκίμιο-Ιστορία, Αθήνα 2006, σελ. 350+ εικόνες.

Η παρουσίαση έγινε στο πλαίσιο της εκδήλωσης: Ευρωπαϊκός Οργανισμός Στρατηγικού Σχεδιασμού-3^ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αθηναίων, Ζάππειο Μέγαρο, Κυριακή 21 Ιανουαρίου 2007, «Επιχειρηματικότητα τον 21^ο αιώνα» και της Έκθεσης Διατροφικών Προϊόντων Υψηλής Ποιότητας)]

Φωτογραφίες -κείμενο: Ελένη Ψυχογιού

Λαϊκή αρχιτεκτονική και αγροτική ζωή: Τα μετόχια στα χτήματα της σταφίδας στη ΒΔ Πελοπόννησο

 Το πατρογονικό, Ψυχογιαίικο μετόχι  στην Ξέχειλη, στο Νεοχώρι Κυλλήνης, 
με τη μουριά και το πηγάδι σχεδόν ερειπωμένο, κατά το 1982.

[Το κείμενο, από βιωματική σχέση της γράφουσας με το αντικείμενο, είναι αντιγραφή, με κάποια επεξεργασία, από το βιβλίο: 

 Ελένη Ψυχογιού, Λεχαινά. Ο τόπος, τα σπίτια, καλλιτεχνική επιμέλεια Σωσώς Κατσούφη-Σεβδαλή, εκ παραδρομής, Λεχαινά 1987, σ. 224-232, όπου και σχετική με την καλλιέργεια της σταφίδας και άλλη τοπική βιβλιογραφία:

 Οι φωτογραφίες  (οι ασπρόμαυρες και τα σχέδια από το ίδιο βιβλίο) είναι όλες τραβηγμένες από την Ελένη Ψυχογιού, εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά].

Είδη και κατασκευή μετοχιών

Σιδηρουργείο αδελφών Σταύρου και Σωτήρη Παπούλια στα Λεχαινά Ηλείας

Συνέντευξη σιδηρουργού Σταύρου Παπούλια 

(στην Ελένη Ψυχογιού, μέσα στο σιδηρουργείο, στις 28/7/1988)

Το σιδηρουργείο των αδελφών Παπούλια στα Λεχαινά  Ηλείας και η ταμπέλα του 

«Η τέχνη αυτή υπήρχε από παλαιά. Ο αδερφός μου την έμαθε στην Αμαλιάδα. Εκεί υπήρχανε δύο σιδηρουργεία. Ένας Καρβελάς και ένας Ζωνόρος Παλιοχωρίτης.

Ο αδερφός μου είχε μάθει το ’30.  Στην αρχή δουλεύανε τζάμπα 2-3 χρόνια, μέχρι να μάθουνε την τέχνη. Δεν πληρώνανε, τσου δίνανε μοναχά λίγο φαΐ και κάνανε ούλες τσι δουλειές. Και άμα μαθαίνανε, δε ντζου λέγανε «εντάξει, μάθατε» για να ντζό’χουνε ‘κεί να δουλεύουν.

 

Ο σιδηρουργός Σταύρος Παπούλιας σε ώρα δουλειάς

Η Σκιαχτρονεραϊδούλα. Παραμύθι έρωτα, θανάτου και αναβλάστησης

[Εμπνεύστηκα το παραμύθι τυχαία, από την καλλιέργεια του κήπου μου κατά το καλοκαίρι του 2009 και από τις συμπτωματικές  φωτογραφίες που τραβούσα για το λαχανόκηπο και για τα σκιάχτρα, τα οποία είχα φτιάξει με πλαστικές σακούλες). 

Φωτογραφίες,κείμενα, σκιάχτρα,μαγείρεμα, κηπουρική: Ελένη Ψυχογιού]

Η Σκιαχτρονεραϊδούλα

παραμύθι έρωτα, θανάτου και αναβλάστησης

 για μικρούς και μεγάλους

Μια φορά κι έναν καιρό, στην Αγραπιδούλα, πάνω στα καλάμια του νιόφυτου λαχανόκηπου ήρθαν και σκάλωσαν δυο ξωτικά: η Σκιαχτρονεραϊδούλα και το Πρασινόσκιαχτρο. Στήθηκαν εκεί φύλακες του περιβολιού.

Κτηνοτρόφοι ληστές στην Αττική του 19ου αιώνα

Υποβολή εκθέσεως καταθέσεως του συλληφθέντος ληστού Μήτρου Φ[....]

 [Δημοσιεύω παρακάτω μια κατάθεση-μαρτυρία  ενδεικτική της Ληστείας στην Αττική του 19ου αι. Με απογόνους του ληστή που κάνει την κατάθεση  ήλθα σε επαφή κατά την επιτόπια έρευνά μου στον κάμπο της Ηλείας και στα ορεινά λιβάδια του Χελμού και της Ζήριας κατά το διάστημα 1992-1996, που αφορούσε τους νομάδες και ημινομάδες κτηνοτρόφους της Πελοποννήσου . Οι δημοσιευόμενες εδώ φωτογραφίες  δεν περιέχουν πρόσωπα συγγενικά του ληστή].

Ο "Θοδωράκης" Κολοκοτρώνης, η «Μαυρηγή», η «Γιάτρισσα» (Theodoros Kolokotronis and Mother-Earth)

Ελένη Ψυχογιού

Ο Θ. Κολοκοτρώνης, από τοιχογραφία της μακαρίτισσας μοναχής Ειρήνης στη μονή Καλτετζών (φωτ. Ελένη Ψυχογιού, βλ. τη σχετική ανάρτηση στο http://psychogiou.blogspot.gr/2012/03/blog-post.html) (εμπνευσμένη από τον γνωστό πίνακα του P. van Hess, "Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης παρακολουθεί τη διασκέδαση των πολεμιστών του") 

[Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα  από το βιβλίο μου "Μαυρηγή" και Ελένη. Τελετουργίες θανάτου και αναγέννησης, Ακαδημία Αθηνών, Δημοσιεύματα Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας αρ. 24, Αθήνα 2008, σ. 98-103, με μικρές παρεμβάσεις.  Οι πλήρεις βιβλιογραφικές αναφορές στο βιβλίο]

Ο Θοδωράκης Κολοκοτρώνης, η Μητέρα-Γη/«Μαυρηγή», η «Γιάτρισσα»

Η ιστορία της ζωγράφου-μοναχής Ειρήνης στη μονή Καλτεζών

[Απόσπασμα από το χειρόγραφο ημερολόγιο εθνογραφικής, επιτόπιας έρευνάς μου στην Αρκαδία (εντεταλμένης από την Ακαδημία Αθηνών) «στα ίχνη της Ελένης-Αγιαλένης», κατά τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 2003].

Παρασκευή, 5/9/2003

«…Ρώτησα [στο χωριό Μανιάτη, τους συνομιλητές μου στην αυλή ενός σπιτιού] αν είναι κοντά η μονή Καλτετζών και ένας θέλησε να έλθει μαζί μου για να με οδηγήσει ως εκεί  αλλά και γιατί είχε καιρό να πάει και το θεώρησε καλή ευκαιρία. [….]

Φύγαμε λοιπόν μαζί και πήραμε ένα χωματόδρομο. Σε λίγο προχωρούσαμε δίπλα στην αριστερή όχθη ενός ποταμού, ξερού τούτη την εποχή, που ήταν βέβαια η «Λαγκάδα», δηλαδή ο άνω ρους του Ευρώτα ποταμού, κοντά στις πηγές. Ο συνοδός μου, που με πληροφόρησε σχετικά, μου είπε πως παρόλο που τώρα φαινόταν σαν ξερολάγκαδο, τον χειμώνα κατεβάζει πολύ νερό και αποκόβει το μοναστήρι από την υπόλοιπη περιοχή. «Εφέτος μάλιστα», πρόσθεσε, «με τις τόσες πολλές βροχές  παρέσυρε και το γεφύρι και είναι ακόμα χαλασμένο». Σε λίγο το είδα και με τα μάτια μου, αφού έπρεπε να διασχίσουμε το ποτάμι για να περάσουμε στην αντίπερα όχθη και πέρασα το αυτοκίνητο πάνω από ένα πρόχειρο μπάζωμα που έχουν κάνει αντί γεφυριού, για τα τροχοφόρα. Το τοπίο όμως ήταν πανέμορφο∙ η «Λαγκάδα» σε κείνο το σημείο «ρέει» (όταν έχει νερό και απ΄όσο μπορούσα να κρίνω για τη θέση του στο τοπίο) ανάμεσα στο βουνό της «Τσεμπερούς» και στο λόφο «του άγιου Κωνσταντίνου» που είχα επισκεφθεί εκείνο το πρωί,  μέσα σε μια λαγκαδιά κατάφυτη με πικροδάφνες και πλατάνια. 

Από το κάρο και την άμαξα στο αυτοκίνητο

Ανήκω σε μια από τις τελευταίες γενιές που προλάβαμε να βιώσουμε τη μετάβαση από την ξύλινη άμαξα στα αυτοκίνητα. Όσοι μεγαλώσαμε στην αγροτική περιφέρεια και μάλιστα σε πεδινές περιοχές, διατηρούμε ως πολύτιμο κομμάτι της εμπειρίας μας τις μετακινήσεις με κάρο, μεταφορικό μέσο δεμένο με τις προβιομηχανικές συνθήκες παραγωγής. Το γεγονός ότι οι σχετικές μνήμες περιορίζονται στην παιδική μου ηλικία, ειδυλλιακή κατά ένα τρόπο, απαλείφουν τις αρνητικές πλευρές αυτού του είδους μεταφοράς.

Τα κάρα στη ΒΔ Πελοπόννησο- ο καραγωγέας

Λεχαινά Ηλείας, Μάιος 1966. Ο καρολόγος Ν. Τρόντζας μεταφέρει  την οικογένεια και άλλους με μίσθωμα, στο πανηγύρο του αγίου Νικολάου, στα Σπάτα Βουπρασίας Ηλείας.

[Από την έρευνά μου για τα κάρα στη ΒΔ Πελοπόννησο, κατά τη δεκαετία του 1980].

Δημοσιεύω εδώ, ως τεκμηριωτική μαρτυρία προηγούμενου post σε αυτό το blog για τα κάρα (ξύλινη, δίτροχη ή τετράτροχη άμαξα), μια συνέντευξη από καραγωγέα που μεταξύ όλων όσων κατέγραψα, θεωρώ ότι συνοψίζει λίγο-πολύ και όλες τις άλλες, τουλάχιστον ως προς τους καραγωγείς. Λόγω εντοπιότητας αλλά και πολλών χρόνων έρευνας πεδίου στην περιοχή, είμαι σε θέση να έχω ελέγξει την πιστότητα της μαρτυρίας. 
(Βλ. και: https://www.blogger.com/blogger.g?blogID=532136745385105400#editor/target=post;postID=8251085121041286023;onPublishedMenu=allposts;onClosedMenu=allposts;postNum=4;src=link)