Ελένη Ψυχογιού
Εισαγωγικά (επαναλαμβανόμενα
και στις άλλες σχετικές αναρτήσεις των εθνογραφικών ημερολογίων "στα ίχνη
της Ελένης/Αγιαλένης στον ιστότοπο, ως
απαραίτητα για όσους μπαίνουν για πρώτη φορά στις περιηγήσεις)
Καθώς η
έρευνά μου για την Ελένη-Αγιαλένη κρατάει πάνω από είκοσι
χρόνια τώρα ―και συνεχίζεται― είναι πλέον πολλά τα επιμέρους δημοσιεύματά μου
σχετικά με αυτήν, είτε ως επιστημονικά άρθρα και δοκίμια, είτε ως εθνογραφικά
ημερολόγια της επιτόπιας έρευνας. Αναρωτιέμαι λοιπόν
(όπως ίσως και οι τυχόν αναγνώστες της δουλειάς μου) μήπως κινδυνεύω να
αποκτήσω, ή και μην έχω ήδη αποκτήσει, κάποια μονομανία ή και ιδεοληψία σχετικά
με αυτό το θέμα. Αρχίζοντας όμως στις αρχές της δεκαετίας του 1990 να συγκροτώ
αυτή την ερευνητική υπόθεση, δεν φανταζόμουν το πόσο εκτεταμένη θα
προέκυπτε, ούτε ως προς την τοπική έκταση, ούτε ως προς το χρόνο (τόσο ως προς
τη διάρκεια της έρευνας όσο και ως προς το χρονικό βάθος των
δεδομένων), ούτε ως προς την πολιτισμική ευρύτητα και ποικιλία των
εθνογραφικών και των γραπτών ευρημάτων που οδηγούν τα βήματά μου. Δεδομένης δε
και της ολισθηρότητας της ερμηνείας των μυθικών και των συμβολικών
θεμάτων, ιδιαίτερα όταν άπτεται της σχέσης τους με τη διαχρονική διάρκεια των
πολιτισμικών φαινομένων, γίνεται ιδιαίτερα δυσχερής η τεκμηρίωση της
ερευνητικής υπόθεσης. Για να μπορεί λοιπόν να δομηθεί και να γίνει
τεκμαρτή η ερευνητική μου υπόθεση, χρειάζεται το «δείγμα» του φαινόμενου Ελένη/Αγιαλένη να
είναι όχι μόνον επαναλαμβανόμενο και εκτεταμένο αλλά και να αφορά
τις πολλές όψεις και πτυχές του, δηλαδή τα χωροταξικά, τοπωνυμικά,
ιστορικά, αρχαιολογικά, συμβολικά, μυθικά, αφηγηματικά, συναισθηματικά,
παραγωγικά και άλλα ευρήματα που εκτιμώ ότι το δομούν ως τέτοιο.
Μέσα
από αυτό το πρίσμα, η έρευνα για την Ελένη/Αγιαλένη έχει
καταστεί για μένα μια μακροχρόνια, συναρπαστική περιηγητική και πατριδογνωστική
περιπέτεια γεμάτη εκπλήξεις, «θαύματα» και κινδύνους και ταυτόχρονα ένα είδος
εθνογραφικού θρίλερ, μια παρακινδυνευμένη όσο και γοητευτική/γητευτική
περιπλάνηση στον τόπο, στο χρόνο, στην προφορική παράδοση, στους
μύθους και στα σύμβολα, στα παραδοσιακά τραγούδια, στις τελετουργίες, στις
παραγωγικές διαδικασίες, στις κατά τόπους κοινότητες που επισκέπτομαι. Κατόπιν
αυτών, επιλέγοντας από το πολυποίκιλο υλικό της έρευνας δημοσιεύω τα επιμέρους
σχετικά άρθρα και κείμενα (έντυπα αλλά κυρίως ηλεκτρονικά πλέον, υποκύπτοντας
στις σειρήνες της μπλογκόσφαιρας) παράλληλα με την εθνογραφική επιτόπια όσο και
τη βιβλιογραφική έρευνά μου, επιδιώκοντας
να συγκροτώ συντωχρόνω την ερευνητική μου υπόθεση και να
επιχειρώ σταδιακά την «ανάγνωση» και ερμηνεία των συμβολικών, μυθικών και
τελετουργικών ευρημάτων (διασταυρώνοντας τεκμηριωτικά ή αναιρώντας),
συνδυαστικά και με τα διαφορετικά πολιτισμικά πεδία που εκτιμώ ότι την
αφορούν ―με τις αλλαγές και τις μεταμφιέσεις της μορφής και του μύθου
της στη διαχρονία μέσα στις εκάστοτε ιστορικές, θρησκευτικές και
κοινωνικές συνθήκες― θέτοντας, κατά την κρίση μου, νέα
ερωτήματα. Οι επιμέρους αυτές δημοσιεύσεις με εμμονή στην Ελένη/Αγιαλένη αποσκοπούν
λοιπόν στο να αναδεικνύω και να μοιράζομαι τις ποικίλες επιμέρους πτυχές
της εκτεταμένης τοπικά και χρονικά αυτής έρευνας και μακρόχρονης
εμπειρίας, εφόσον είναι και δύσκολη η ―ευκταία, πλην ανέφικτη μάλλον―
συνολική τους δημοσίευση. Επιμένω λοιπόν κατά τις δυνάμεις μου, εφόσον
εκτιμώ (όσο αυτό είναι αντικειμενικά δυνατόν, κυρίως από τον
αριθμό των βιβλιογραφικών αναφορών σε αυτά όσο και από τις
επισκέψεις στις ηλεκτρονικές μηχανές αναζήτησης), ότι τα εν λόγω δημοσιεύματα,
προς το παρόν τουλάχιστον, προκαλούν κάποιο ενδιαφέρον.
Η
συγκεκριμένη επιτόπια έρευνα «στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης» έχει
την ιδιομορφία ότι γίνεται όχι με την κλασική έννοια της έρευνας πεδίου με την
παραμονή του λαογράφου ή ανθρωπολόγου ερευνητή σε ένα συγκεκριμένο τόπο ―όπως
ήταν και η δική μου άλλωστε, πριν μπω στα ίχνη της Ελένης/Αγιαλένης―
αλλά είναι έρευνα περιπλάνησης, ταξιδιού από τόπο σε τόπο με συγκεκριμένο
θέμα. Ωστόσο πέρα από την εξέλιξη της συγκεκριμένης έρευνας και τον τρόπο που
συγκροτείται βήμα-βήμα η ερευνητική μου υπόθεση για την Ελένη/Αγιαλένη και
τη σχέση της με την θεά Μητερα-Γη, στα ημερολόγια αναδεικνύεται και για
τους μη ειδικούς η δουλειά του ερευνητή (μεροληπτικά ως ένα βαθμό, μέσα από την
οπτική και την κρίση του): οι ερευνητικοί στόχοι, οι τρόποι που επιλέγει
να τους διαχειριστεί και να τους πραγματώσει στο πεδίο, το ερευνητικό ήθος του,
οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ερευνητή και συνομιλητών, ο
επιτυχημένος ή μη χειρισμός καταστάσεων, οι δυσκολίες, οι περιπέτειες, οι
επιτυχίες και τα λάθη του. Επίσης οι εθνογραφικές πληροφορίες
που περιέχονται σε αυτά τα ημερολόγια -κατ' επιλογή του ερευνητή πάντα
και με επίκεντρο την ερευνητική μου υπόθεση- περιγράφουν αφηγηματικά,
σχολιάζουν, αποτυπώνουν και απαθανατίζουν φωτογραφικά ιερά ή μη τοπία,
οικισμούς, ναούς, ξωκλήσια, τοιχογραφίες, εικόνες και πολλά άλλα πολιτισμικά
στοιχεία, χρονολογημένα, όπως τα βρίσκω κατά την έρευνα, πολλά από τα οποία
δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά -ίσως και για τελευταία. Τέλος αποτυπώνονται
κάποιες όψεις της εκάστοτε τοπικής θρησκευτικής, τελετουργικής και κοινωνικής
καθημερινότητας και οι ανθρώπινες συμπεριφορές που αφορά η λαογραφική έρευνα,
στο πλαίσιο και της όποιας ιστορικής και
πολιτικής επικαιρότητας, όσο τουλάχιστον διαρκεί χρονικά η, έστω
σύντομη, επίσκεψή μου σε κάθε τόπο, όσο βέβαια επιτρέπουν οι δυνάμεις και
η όποια εθνογραφική και αφηγηματική μου ικανότητα...
[Ηλεκτρονική μεταγραφή με κάποια γλωσσική
και άλλη επεξεργασία από εμένα την ίδια, του
χειρόγραφου εθνογραφικού ημερολόγιου που έγραψα κατά τον Αύγουστο του
2005, αμέσως μετά
την επιτόπια εμπειρία μου, με βάση και τις φωτογραφίες, τα βίντεο και τις σημειώσεις που είχα κρατήσει επιτόπου
και αυθημερόν κατά περίπτωση κατά τη διάρκεια της «λαογραφικής
αποστολής» μου. Τυχαίνει μάλιστα να είναι και η τελευταία μου ως ερευνήτριας του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας (ΚΕΕΛ) της
Ακαδημίας Αθηνών, πριν συναξιοδοτηθώ. Η επιτόπια έρευνά μου επιτούτου για την "Ελένη-Αγιαλένη" στο πλαίσιο της διαχρονικής αφήγησης για την Μητέρα-γη (εντεταλμένη από την Ακαδημία Αθηνών ή ιδιωτική) κρατάει πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Τα χειρόγραφα ταξιδιωτικά ημερολόγιά μου είναι επομένως αρκετά (βλ. και το blog μου: fiestaperpetuablogspot.com, τα posts "του κύκλου του χρόνου" όπου έχω αναρτήσει ήδη μερικά). Θα τα δημοσιεύω εδώ ή στο παραπάνω blog μου, ανάλογα, όταν καταφέρνω να ολοκληρώσω την ηλεκτρονική μεταγραφή τους, μαζί με τις φωτογραφίες, για όποιον τυχόν ενδιαφέρεται και έχει την υπομονή να τα διαβάσει.
Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες από την γράφουσα, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.
Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες από την γράφουσα, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.